Kazdağları konum olarak zeytinciliğin Ege’deki son noktasında yer almaktadır. Kazdağları’nın güney yamaçları denize paralel zeytinlik olarak tesis edilmiştir. Soğuk karayel rüzgarına kapalı, serinletici poyraz rüzgarına açık bir zeytinlik tesisi yaz aylarında su ihtiyacı daha az olarak gelişmesini sürdürmektedir. Kazdağları’ndaki değişik bitkilerin aromaları ve serinletici poyraz rüzgarı ile zeytin meyvesi oluşmaya başladıktan sonra tanenin etrafında ona koku ve aroma vererek dolaşmaktadır. Zeytinyağı kimyasal özelliği gereği etrafındaki kokulara duyarlıdır ve kokuları kolayca absorbe eder. Kazdağları’nın bin bir çeşit bitkisinin aroması, kokusu ve temiz havası tanenin içinde yeni yeni oluşan zeytinyağı hücrelerine hapsolur. Böylece Türkiye’nin en güzel, dünyanın sayılı zeytin alanlarından biri oluşmuştur.
34 ENDEMİK BİTKİ MEVCUT
Kazdağları coğrafi olarak Ege’nin kuzey sınırını çizmektedir. Kazdağları fitocoğrafik olarak geniş bir bitki örtüsü içermektedir. Tarihin önemli savaşlarından birine eteklerinde ev sahipliği yapan Kazdağları’nda 101 familyaya ait 900 bitki taksonu bulunmaktadır. Kazdağları’nda bulunan türlerin bazıları endemiktir. Bu endemiklerden bazıları da dar yayılışlı endemiklerdendir. Sadece Kazdağları’nın belli bir yerinden mevcuttur. Dağın üst yamaçları karaçam, Kazdağı göknarı, meşe, kestane ve kayın ormanlarıyla kaplıdır (Özel ve arkadaşları, 2003). Kazdağları faunasını oluşturan bitkilerin çoğunluğunu compositae, graminea, leguminosae, labiatea ve cruciferae familyaları oluşturmaktadır (Öztürk ve arkadaşları, 2011). Kazdağları’nda bulunan bitki türlerinden 34’ü ise endemiktir (Kebapçı, 2011). Ayrıca bu orman ağaçlarının boşluklarında ve ormandan boş kalan yerlerde tıbbi ve aromatik bitkiler yetişmektedir. Kekik, üçgül, gelincik, Kazdağı kantaronu, yoğurtotu, menekşe bunlardan bazılarıdır (Dirmenci ve arkadaşları, 2007). Bu kadar bitkinin içinde çok sayıda yaban hayvanı ve kuşlar mevcuttur. (Azatoğlu ve arkadaşları, 2007).
HELOZONİK YAPI SAYESİNDE
Kazdağları’na yukarıdan bakıldığında helezon şeklinde tepeden aşağıya doğru yarık bir şekildedir. Zeytinciliğin yapıldığı güney yamaçlar Mıhlı Deresi, Şahin Deresi, Ihlamur Deresi, Güre Çayı, Kurudere, İskele Dere, Manastır Çayı, Kızılkeçili Çayı ve Zeytinli Çayı bölünerek denizin etkisinin dağın yükseklerine kadar çıkmasına, ayrıca dağın yükseklerinden gelen serin havanında aşağıya doğru inmesine sebep olmaktadır. Kış aylarında da dağın yüksek yamaçları soğuk kuzey rüzgarına zeytinlikleri kapatarak soğuktan daha az etkilenmesine yol açmaktadır. Don çökeleğinin yamaçlardan aşağıya doğru tutunamaması dağın bu helezonik yapısından kaynaklanmaktadır. Bu yapı aynı zamanda rüzgar oluşumunu da sağlamaktadır.
Zeytin ağaçlarının tozlaşması için mutlaka rüzgar gerekmektedir. Diğer çiçekli bitkilerin tozlaşmasında çok yararlı olan arılar zeytin ağaçlarının tozlaşmasında etkili değillerdir. Zeytin çiçeğinin kendine has bir yapısı mevcuttur (Anonymous 1997). Zeytin ağaçları çiçek açıp tozlaşmaya başladığında en çok istedikleri iklim koşulu hafif serin ve rüzgarlı havalardır. Zeytin ağaçları denizden esen ve sıcak nemli hava getiren lodos estiğinde çiçeklenmede yakalanırsa çiçeklerini dökmekte ve ürün kaybı yaşatmaktadır. Son 10 yılda bu tarzda bir iklim koşulu nedeniyle Altınoluk’tan Assos–Behramkale’ye kadar olan zeytinliklerde çiçek tutumu olmamış ve üretici ürününü üretmemiştir.
KURALLARA UYMAK ÖNEMLİ
Kazdağları’nın etkisinin hüküm sürdüğü Edremit Körfezi sofralık zeytininin ve zeytinyağının kalitesini dağın yazın serinletici, kışın soğuklara karşı koruyucu etkisi belirlemektedir. Zeytinyağında sınıflandırma kimyasal ve duyusal analizlerle yapılmaktadır. Kimyasal analizler saflık ve kalite analizleri olmak üzere ikiye ayrılır. Sınıflandırma da natürel sızma zeytinyağı, natürel birinci zeytinyağı ve doğrudan tüketilmesi uygun olmayan yağlara da lampant veya rafinajlık zeytinyağı denilmektedir. (Kayahan ve arkadaşları, 2006). Kimyasal analizleri natürel olan zeytinyağları duyusal olarak da analize tabi tutularak sınıflandırmadaki yerini belirler. Bir zeytinyağı kimyasal olarak sızma kalitesinde olabilir ancak aynı zeytinyağı duyusal olarak da testten geçmelidir. Duyusal olarak kusurlu olan bir zeytinyağı natürel sızma zeytinyağı olarak işlem görmez ve rafinajlık olarak işlem görür.
Kaliteli bir zeytinyağı elde etmek için zeytin bahçelerinde ve zeytinyağı üretimi yapan fabrikalarda belli kurallara uymak gerekmektedir. Bahçenin bakımı düzgün yapılmalıdır. Kültürel önlemler alınarak bitki sağlıklı ve kuvvetli bir şekilde yetiştirilmelidir. Budaması her yıl düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Sulanabilir arazilerde özellikle ihtiyacı olduğu dönemlerde sulanmalıdır. Gübrelemesi toprak analizine göre yapılmalıdır. Makineyle hasat ederek kasalarla fabrikalara taşınmalı ve bekletmeden sıkılmalıdır. Sıkım esnasında malaksiyonda hamur sıcaklığı 28 derece olmalıdır. Mümkünse malaksasyon esnasında hamura su karıştırılmamalıdır. Separatörden çıkan zeytinyağı bekletilmeden hava almayacak bir şekilde dinlendirme tanklarına temiz bir ortamda aktarılmalıdır. Dinlenen zeytinyağı hava ve ışık almayan paslanmaz krom-çelik tanklara aktarılarak şişelenen kadar azot gazı altında saklanmalıdır.
ZEYTİN SİNEĞİNE DİKKAT
Zeytin ağacının iklim istekleri Kazdağları’nın yıl boyunca ortalama sıcaklık ve yağış ile rüzgarına birebir örtüşmektedir. (Efe ve arkadaşları, 2011). Zeytin bahçelerinin kültürel önlemleri ve entegre mücadelesi yapıldığında iklimsel olarak kötü bir zeytinyağı ve sofralık zeytin üretilememektedir. Bölgede en önemli zararlı zeytin sineğidir. Ülkemizde zeytin sineği coğrafi şartlar nedeniyle Edremit Körfezi’nde etkin bir şekilde zarar yapmaktadır. Bu yüzden zeytin sineği ile Mıhlı Deresi ile Altınova arasında havadan uçakla mücadele yapılmaktaydı. Zeytin sineği larvaları zeytin meyvesinin etinde beslenerek zeytin ve dolayısıyla da zeytinyağında kaliteyi düşürmektedir.
Kazdağları’nın etkisi altında olan Kuzey Ege coğrafi bölgesinde Tariş Zeytinyağı Birliği tarafından ‘Kuzey Ege Zeytinyağları’ coğrafi işareti alınmıştır. Ayvalık Ticaret Odası’nca ‘Ayvalık Zeytinyağı’ coğrafi işareti alınmıştır. Edremit Ticaret Odası’nca da ‘Edremit Yeşil Çizik Zeytini’ ve ‘Edremit Zeytinyağı’ coğrafi işareti alınmıştır. Zeytincilik alanında bulunan diğer coğrafi işaretler ise Güney Ege Zeytinyağları, Milas Zeytinyağı, Kilis Zeytinyağı ve Gemlik Zeytini’dir. Tariş Zeytinyağı Birliği her yıl zeytinyağı alım fiyatlarını açıklarken Edremit Körfezi’ne pozitif ayrımcılık yaparak fazla fiyat açıklamaktadır.
YAPILAŞMAYA DA HAYIR
Kazdağları’nda bulunan binlerce bitki, zengin flora ve iklimsel koşullar zeytin ağacının mutlu ve sağlıklı yetişmesini sağlamaktadır. Zeytinyağı ortamda bulunan her çeşit kokuyu kendi üzerinde hapsetmektedir. Bu özelliği nedeniyle temiz bir ortamda yetişen zeytin ağacı her sene verim vermekte ve kaliteli zeytinyağı elde edilmektedir. Kazdağları’nın flora ve faunası mutlaka korunarak zeytin bahçelerine olan katkısının devam etmesi gerekmektedir. Kazdağları’nın eteklerinde bulunan köy, belde ve ilçelerin mevcut imar sınırları bugünkü sınırların dışına çıkmasına izin verilmeyerek yapılaşmaya açılmamalıdır. Maden arama ruhsatları iptal edilerek doğal yapı korunmalıdır. Üreticiler eğitilerek tarım gelirleri artırılmalı ve zeytinliklerin satılarak yazlık veya otel/motel olması engellenmelidir. Zeytinde havadan ilaçlama devam etmeli ve kullanılan pestisitler organik olmalıdır.
Kaynaklar
Anonymous Dünya Zeytin Ansiklopedisi, sayfa 79
Dr. Nihal Özel ve Prof. Dr. Yusuf Gemici, Kazdağları’nda Flora ve Vejetasyon, Kazdağları I. Ulusal Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 20-23 Eylül, 2001, sayfa 26, Ankara 2003
Minur Öztürk-İsmet Uysal, Kazdağları Bitki Çeşitliliği İçinde Endemik ve Nadir Bitkilerin Risk Kategorileri ve Koruma Stratejileri Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu 2011 Bildiri Kitabı, sayfa 209
Ümit Kebapçı, Biodiversity and endemism in land snail fauna of southern Marmara region, Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu 2011 Bildiri Kitabı, sayfa 210
Sema-İskender Azatoğlu, İda Doğa ve Kültür Gezi Rehberi, Haziran 2007, sayfa 94-95
Recep Efe–Abdullah Soykan–İsa Cürebal–Süleyman Sönmez–İklim Şarrtlarının Edemit Yöresinde Zeytinin Yetişmesindeki Rolü, Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu 2011 Bildiri Kitabı, sayfa 414-422
Tuncay Dirmenci-Fatih Satıl-Gülendam Tümen, Kazdağı Milli Parkı Çiçekli Bitkileri, Balıkesir 2007
Muammer Kayahan–Aziz Tekin, Zeytinyağı Üretim Teknolojisi, Ankara 2006, sayfa 173
Dr. Nihal Özel ve Prof. Dr. Yusuf Gemici, Kazdağları’nda Flora ve Vejetasyon, Kazdağları I. Ulusal Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 20-23 Eylül 2001, sayfa 26, Ankara 2003