Zeytin, Anadolu topraklarının kadim ağacıdır. Asırlardır Akdeniz Havzası’nın en gözde ağacı iken son yıllarda tüm dünyanın yetiştirmek için yarıştığı yükselen bir yıldızı olmuştur. Bu popülerlik yüzünden belki de nazar değdi ve ‘Xylella Fastidiosa’ denilen amansız bir hastalığın pençesine düştü zeytin ağacı… Kovid-19 virüsünün tüm dünyayı etkisi altına aldığı bugünlerde ‘Zeytinin Koronası’ olarak tanımlanan Xylella Fastidiosa salgını da Avrupa’daki zeytinliklerde hızla yayılmaya başladı.
İLK KEZ 1892’DE GÖRÜLDÜ
Xylella Fastidiosa ilk kez 1892 yılında Amerika’nın Kaliforniya bölgesindeki bağlarda görülmüş ve bu hastalığa “Pierce’s Disease” adı verilmiştir. Daha sonraları birçok meyve ağacında, orman ve park bitkilerinde de saptandığı bilinmektedir. Bu bakterinin neden olduğu hastalıklar çoğunlukla Amerika kıtasının tropikal, subtropikal ve ılıman alanlarında görülmektedir. Kanada, ABD, Meksika, Arjantin, Brezilya, Ekvator, Paraguay, Venezuella, İran, Tayvan ve İtalya, Xylella Fastidiosa’nın çeşitli bitki türlerinde yaygın olarak tespit edildiği ülkeler arasındadır.
BAKTERİYEL BİR HASTALIK
Xylella Fastidiosa, bakteriyel bir hastalıktır. Bakteri hücresi, ksilem özsuyu ile beslenen vektör böcekler tarafından taşınır. Bu böcekler, hasta bitkilerin ksileminde beslenirken bakteriyi bünyelerine alırlar ve hemen sonra sağlıklı bitkilere bakteriyi aktarabilirler. Bakteriler, vektör böcekleri sistemik olarak enfekte etmezler, sadece sindirim kanallarında bulunurlar. Bakteri nedeniyle ksilem demetlerinin tıkanması sonucunda bitki, besin ve su ihtiyacını karşılayamadığından hastalık kendini göstermeye başlar. Bu hastalık 200’den fazla konukçuya sahip olup, turunçgiller, zeytin, asma, şeftali, erik kayısı, karaağaç, çınar, meşe, akağaç ve yonca gibi ekonomik öneme sahip bitki türlerinde büyük kayıplara sebep olmaktadır.
ZEYTİNE İTALYA’DA BULAŞTI
Xylella Fastidiosa bakterisi zeytin ağaçlarında çok yoğun yaprak yanıklığı yapmakta, sürgünden başlayarak dal ve daha sonra ağacın tamamında ani ölümlere neden olduğu bilinmektedir. Bu ölümcül bakteri zeytin ağacında ilk defa 2013’te İtalya’da görülmüş ve hızla yayılmaya başlamıştır. Son aylarda basından edindiğimiz bilgilere göre hastalık, Fransa, İspanya ve Portekiz’deki zeytinliklerde de saptanmıştır. Bu belirtilerin ilk görüldüğü İtalya’da yapılan araştırmalarda ağaçlarda bu hastalığın yanı sıra ‘Phaeoacremonium’ ve ‘Phaemoniella’ cinslerine ait bazı fungal türlerle ‘Zeuzera Pyrina’ isimli zararlının da bulunduğu gösterilmiştir.
TÜRKİYE, URFA’DA TANIŞTI
Xylella Fastadiosa’nın çok sayıda konukçusu olması ve vektör böceklerle taşınabilmesi ülkemiz meyvecilik sektörü açısından da çok büyük potansiyel bir tehlike konumundadır. Ülkemizde ilk defa 2015’tea Şanlıurfa’da badem ağaçlarında görüldüğü kayda girmekle birlikte, yapılan araştırmalarda varlığı tam olarak kanıtlanamamıştır. Bu hastalığa karşı 19 Ocak 2019 tarih ve 30660 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘Xylella Yaprak Yanıklığı ile Mücadele Hakkında Yönetmelik’ ile, araştırılması, tespit edilmesi, mücadelesi, yayılmasının engellenmesi ve eradike edilmesine (ortadan kaldırılmasına) ilişkin hususlar belirlenerek gerekli önlemler alınmıştır.
TEHLİKE ÇANLARI ÇALIYOR
Avrupa Birliği ve hastalığın ilk görüldüğü ülke olan İtalya’da mücadele konusunda yoğun bilimsel araştırmalar yapılmasına rağmen henüz etkin bir yöntem tespit edilememiştir. İtalya’nın güneyinde özellikle Puglia bölgesinde binlerce zeytinin, daha fazla ağaca bulaşmayı önlemek için kesildiği ve oluşan tarımsal üretim zararının milyonlarca avroya ulaştığı haberleri basında sıklıkla yer almaktadır. Küresel iklim değişikliğiyle birlikte Xylella Fastadiosa ve benzeri hastalıklar artarken, zeytin ağacının hem üretim miktarı, hem de kalitesi olumsuz etkilenmekte ve ülkemiz zeytincilik sektörü için de tehlike çanları çalınmaktadır.
Kaynakça
- Kaçar G., Başpınar H., Zeybekoğlu Ü., Ulusoy M.R., 2017, Zeytinlerde Potansiyel Tehlike: Philaenus Spumarius (Linnaeus) (Cercopidae) ve Auchenorrhyncha Türleri (Hemiptera), Bitki Koruma Bülteni.
- Aysan Y., 2016, Bakteriyel Yaprak Yanıklığı Hastalığı Etmeni Xylella Fastidiosa, Tarla Sera, 5. sayı (Erişim tarihi: 13 Mayıs 2016).
- www.oliveoiltimes.com (Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020).
- 19 Ocak 2019 tarih ve 30660 sayılı Resmi Gazete (Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020).
- https://www.tarimorman.gov.tr/…/7-Xylella_yaprak_yanikligi_Survey_ Talimati_2017.pdf (Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020).