Zeytinin anavatanı Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde coğrafi işaretler

Zeytinin anavatanı Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde coğrafi işaretler

(*) Bu makalede, zeytine gönül vermiş iki kadın akademisyenin kaleminden, zeytinin anavatanında, bir başka ifadeyle can bulduğu topraklarda Türkiye ve Avrupa Birliği çerçevesinde zeytinyağı ve sofralık zeytinde coğrafi işaretler hakkında bilgiler bulacaksınız.

(yazı buradan başlıyor)
Zeytin yetiştiriciliğine yaklaşık 6 bin yıl önce Anadolu’da başlanmıştır. Bu bölgede eskiden yaşamış halklardan Asurlular ve Babillerin bu bitkinin varlığından haberdar oldukları, hatta zamanın Asur sözlüklerinde ‘zeytin’ kelimesinin geçtiği görülmektedir. Keza, zeytinin yetiştiricilik anlamındaki yolculuğu da M.Ö. 6’ncı Yüzyıl’da başlamış ve tüm Akdeniz Havzası’na (Trablusgarp, Tunus, Sicilya, Calabria, Liguria) eş zamanlı olarak yayılmıştır. Daha sonra Fenikelilerle Yunanistan ve İspanya’ya, Romalılar tarafından da Kuzey Afrika’ya yayılmıştır. Zeytin ağacının M.Ö. 3000 ve 2000’li yıllardaki Mısır ve Hitit metinlerinde Nil Vadisi’nde ve Kilikya Ovası’nda (Adana) yetiştirildiği, hatta kutsal saraylardaki kandiller için de meyvesinden yağ elde edilerek kullanıldığı belirtilmektedir (Blâzquez, 1997). Nitekim, bir İyon kenti olan Klazomenai’da (Urla, İzmir) M.Ö. 6’ncı Yüzyıl olarak tarihlenen ilk zeytinyağı işliği, dünyada ve Anadolu topraklarında tanımlanabilen en eski zeytinyağı üretim tesisidir. Bu işleğin varlığı ile birlikte Klazomenai’nın zeytinyağı ticaretinde önemli bir yeri olduğu ve isim yaptığı da bilinmektedir (Gür, 2017).
AKDENİZ ÜLKELERİYLE ÖZDEŞLEŞMİŞ
Zeytin, özellikle Akdeniz ülkeleri ile özdeşleşmiş, kısıtlı sayıda ülke tarafından üretilen ve uzun yıllardan beri sağlık üzerindeki olumlu etkileri bilimsel olarak kanıtlanmış çok değerli bir meyvedir. Zeytini sağlıklı bir ürün olması ve sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin dışında değerli kılan bir diğer önemli özelliği de lezzetidir. Zeytinyağı ve sofralık zeytinin Akdeniz diyetinin önemli bir parçası olduğu bilinmekte ve pek çok tüketici için vazgeçilmez bir lezzet ve besin kaynağı olduğu kabul edilmektedir.
Zeytinin geçmişte günümüze kadar yapılan yeryüzü yolculuğunda iki özelliği dikkat çekmektedir. Birincisi, ılıman bir meyve türü olması nedeniyle iklim ve toprak seçiciliği (Akdeniz bitkisi olması), diğeri ise ham olarak tüketilemediği için işlenerek ya zeytinyağı ya da sofralık zeytin olarak tüketilme zorunluluğudur. Bu zorunluluklar, beraberinde iki farklı işlenmiş ürün ve bunların ticaretini gündeme getirmektedir. Nitekim, dünyada üretilen zeytinlerin yaklaşık yüzde 80’i zeytinyağı, yüzde 20’si ise sofralık olarak değerlendirilmektedir (IOC, 2022).
Zeytinyağı ve sofralık zeytinin kalitesi, üretildiği alanın doğal koşullarından ve üretim uygulamalarından önemli ölçüde etkilenmektedir. Üretim aşamasında kaliteyi korumaya yönelik uygulamalar son ürün kalitesi üzerinde son derece önemli olmakla birlikte, insan faktörünün dışında doğal koşulların etkisi de bir hayli yüksektir. Öyle ki aynı zeytin çeşidi benzer üretim uygulamalarında dahi farklı coğrafyalarda farklı kalite özelliklerine sahip ürünlerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Bugün doğa ve uzun yıllara dayalı insan tecrübesinin faktörünün bir araya gelmesiyle çok farklı lezzet ve özelliklerde zeytinyağları ve sofralık zeytinler üretilmektedir. İşte bu noktada yöresel farklılıkların zamanla bazı zeytin ürünlerinin yöresinin ad ile ünlenmesine ve tüketiciler tarafından özellikle tercih edilmesine yol açmaktadır.

COĞRAFİ İŞARET
Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir. ‘Ccoğrafi işaret’ bir malın coğrafi kökenini gösteren veya kullanılan bir unsur, madde, motif, malzeme ya da usul sebebiyle bir alana, yöreye yahut ülkeye göndermede bulunarak istek ve güven duyulmasını sağlayan ad veya işarettir.

KAÇ ÇEŞİT COĞRAFİ İŞARET BULUNUYOR?
Yöresel ürünler üzerine yapılan pek çok çalışma, bu ürünlerin benzer ürünlere göre tüketiciler tarafından daha otantik, taze, lezzetli, güvenli, sağlıklı ve kaliteli olarak algılandıklarını ve bu ürünlere daha yüksek bir bedel ödemeye hazır olduklarını göstermektedir (Loureiro & McCluskey, 2000; Knight, 2013; Albayram, Mattas & Tsakiridou, 2014; Lefèvre, 2014; Gracia, 2014; Dokuzlu S. ve diğerleri, 2019). Söz konusu ün, yöresel ürünlerin pazarlanması açısından pek çok avantaj yaratmış olmakla beraber aynı zamanda ürünün ününden faydalanmak isteyen kesimlerin haksız uygulamaları dolayısı ile bazı dezavantajlara da neden olmuştur. Bu dezavantajların başında, aynı bölgede üretilmemesi ve aynı kalite özelliklerini taşımamasına rağmen ürünün adının haksız kullanımıdır. Bu durum hem ürünün itibarına, hem ürünün gerçek üreticilerinin itibar ve gelirine zarar vermekte, hem de tüketicileri yanıltmaktadır. Sonuçta yöresel ürün adlarının haksız kullanımı, bu adı haksız kullananlar dışında her kesime zarar vermektedir. Bu sorundan hareketle, yöresi ile ünlenmiş ve diğer yörelerden daha farklı nitelik taşıyan ürün adlarının korunması ihtiyacı doğmuştur. Günümüzde yöresel ürün adları ‘coğrafi işaretler’ aracılığıyla korunmaktadır.
Dünya Fikri Mülkiyet Organizasyonu’nun (WIPO) tanımına göre coğrafi işaret, ünü ve kendine özgü özellikleri belli bir coğrafi alandan kaynaklanan ürünleri gösteren işaretlerdir. Coğrafi işaretler mutlaka ürüne kendi özelliklerini veren alanı işaret etmelidir (WIPO, 2022).
İki tür coğrafi işaret bulunmaktadır. Bunlardan biri ‘menşe adı’, diğeri ise ‘mahreç işareti’dir.
* Menşe Adı: Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşerî unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan adlardır.
* Mahreç İşareti: Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alanla özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlardır (TÜRKPATENT, 2022).
Türkiye’de, AB’de de olduğu gibi geleneksel ürün adları da coğrafi işaretler kapsamı altında tanımlanmaktadır. ‘Geleneksel Ürün Adı’ kavramı da bulunmaktadır. Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az 30 yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, geleneksel hammadde/malzeme kullanılarak ve geleneksel yöntemlerle üretilmeleri/işlenmeleri şartıyla ‘Geleneksel Ürün Adı’nı almaktadır (Anonim, 2016).

DOĞRU VE ETKİN OLARAK KULLANILMALI
Bir ekonomide özellikle işlenerek tüketilen bir ürünün pazarlanması söz konusu olduğunda akla ilk gelen husus her aşamada ürüne değer kazandırılmasıdır. Zeytinyağı ve sofralık zeytin Anadolu topraklarında can bulan zeytin ağacının en önemli iki ürünüdür. Zeytin ve ürünleri sağlık ve bölgeden/yöreden kaynaklanan bazı aroma-lezzet özelliklerinin vurgulanmasıyla pazarlanmada özel bir önem ve değeri fazlasıyla hak etmektedir. Bu nedenle zeytin ürünlerinde coğrafi işaretlerin (Cİ) mevcudiyeti ve doğru bir şekilde uygulanarak pazarlamada etkin olarak kullanılması önemlidir. Ürünü daha yüksek fiyata satmak başta olmak üzere, her iki ürünün pazar payını artırmak, farklı pazarlara daha rahat giriş yapmak, rekabette avantaj elde etmek ve kırsal kalkınmayı desteklemek gibi pek çok faydası olan Cİ’ler, dünyada ve Avrupa’da Türkiye’ye kıyasla yaygın kullanılmaktadır. Özellikle Avrupa Birliği, coğrafi işaretlerin yüksek değer bulduğu, yaygın olarak kullanıldığı, tüketiciler tarafından en çok bilinirliğe sahip bir pazar niteliğindedir (Anonim, 2022). Diğer yandan yöresel ürünlerin üretildikleri coğrafi alanların adları ile birlikte pazarlanması günümüzde önemli bir pazarlama stratejisidir (Dokuzlu S. ve diğerleri, 2019)
Zeytin ürünleri pazarlamasında katma değer yaratacak zeytinyağının özel koşullarda üretilmiş olması, diğer bir ifadeyle kültürel işlemlere dikkat edilerek yetiştiricilik yapılması, zeytinin doğru yöntemlerle hasat edilmesi, zeytin işleme tesisinde kurallara uygun sıkım yapılarak kaliteli natürel sızma zeytinyağı elde edilmesi gerekmektedir. Zeytinyağı kalitesine etki eden uygulamaların oransal dağılımının; hasat zamanı ve olgunluk basamağı yüzde 30, sıkım/ekstraksiyon yöntemleri yüzde 30, çeşit yüzde 20, depolama koşulları yüzde 10, hasat yöntemleri yüzde 5 ve taşıma yüzde 5 düzeyinde olduğu ve tüm bu işlemlerin kaliteyi etkilediği bilinmektedir (Bartolucci & Dhakal, 1999)
ZEYTİNYAĞINDA İTALYA, ZEYTİNDE YUNANİSTAN
Avrupa Birliği (AB), uzun yıllardır orijin ve ürün kalitesi arasındaki ilişkiyi göstermek ve bu 1950’lerde şaraplar ve orijin arasındaki kalite ilişkisini garanti altına almak üzere Appellation d’origine contrôlée (AOC) işaretini kullanmıştır. Ardından Appellation d’origine protégée (AOP) kullanımına da başlamıştır. 1960’lı yıllarda İtalya benzer bir sistem uygulayarak Denominazione d’origine controllata (DOC) ve Denominazione di origine protetta (DOP) koruma sistemini geliştirmiştir. Benzer şekilde İspanya’da Denominaciones de origen protegidas (DOP) kullanılmaya başlanmıştır. AB genelinde farklı ülkelerin farklı coğrafi işaret uygulamalarının tüketiciler açısından karmaşaya neden olmasının önlenmesi açısından ortak bir coğrafi işaret sistemi geliştirilmesi ihtiyacı doğmuştur. Bu kapsamda 1992 yılında, daha sonra yürürlükten kaldırılan (EEC) 2081/92 numaralı konsey düzenlemesi hayata geçirilmiştir (Folkeson, 2005).
AB’nin ortak uygulamasında menşe adının karşılığı PDO (Protected Designation of Origin), mahreç işaretinin karşılığı PGI (Protected Geographical Indication) ve geleneksel ürün adının karşılığı ise TSG (Traditional Speciality Guaranteed) olarak kullanılmaktadır. İtalya, Fransa, İspanya gibi bazı AB ülkeleri halen AOC ya da DOP kısaltmalarını da kullanmaktadır ki bu kısaltmalar PDO ile aynı anlamı taşımaktadır (Quest-Ritson, 2006).
Bir zeytinyağının DOP/PDO sertifikasıyla satılabilmesi için bütün potansiyel yağların AB tarafından belirlenen bölgeler içinde üretilen yağlar olması ve her yıl yaklaşık 30’dan fazla kimyasal analiz ve kalifiye tadım panelist uzman grubu tarafından duyusal analizlerinin yapılmasını zorunlu kılmaktadır.
AB’de coğrafi işaretler yaygın olarak kullanılan, tüketiciler tarafından en çok bilinirliğe sahip ve bu nedenle de ürüne yüksek değer bulunan bir pazarın araçları niteliğindedir. AB ülkeleri birçok üründe olduğu gibi zeytinyağı ve sofralık zeytinde de hem AB pazarında, hem de uluslararası pazarda tanınırlığı olan Cİ’leri yaygın olarak kullanmaktadır.
Günümüzde AB’de coğrafi işaret olarak tescil edilmiş 134 adet zeytinyağı, 24 adet de sofralık zeytin Cİ’si bulunmaktadır. Zeytinyağında 7 ürün, sofralık zeytinde ise 3 ürün başvuru aşamasındadır (Tablo 1). Zeytinyağında en fazla tescil sahibi ülke İtalya iken, sofralık zeytinde Yunanistan ilk sırada yer almaktadır. Istra zeytinyağı ise Hırvatistan ve Slovenya tarafından ortak tescili yapılan bir ürün niteliğindedir. Her iki ülkede de tescil edilmiş ve tescilde her iki ülkenin de adı kullanılmıştır. AB’de çok yaygın olmayan bu uygulama coğrafi işaretler açısından son derece önemlidir. Çünkü doğayı ve orijinin ürüne kattığı değeri ülkesel sınırlarla ayırmak mümkün değildir. Bazı durumlarda doğal koşullar dolayısıyla bir ürün birbirine komşu olan ülkelerde benzer kalite özelliklerini gösterebilmektedir.

Tablo 1. AB’de tescil edilmiş ve başvuru durumundaki zeytin ürünleri
Ülkeler Zeytinyağı Sofralık Zeytin
Tescilli Başvuru Tescilli Başvuru
İtalya 49 1 4
Yunanistan 32 1 11
İspanya 31 4 2 2
Fransa 8 1 5
Portekiz 6 2 1
Hırvatistan 6
Slovenya 2
Toplam 134 7 24 3
Kaynak: eAmbrosia, 2022. https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels/geographical-indications-register/ Veri tabanından yazarlar tarafından derlenmiştir.

AB’de zeytinyağı ve sofralık zeytin pazarlamasında Cİ’leri katma değer kapsamında değerlendirmektedir. Diğer yandan bu faydalılık geniş üretici kitlelerine hitap etmektedir. Çünkü AB’de Cİ tescilini alacak hukuki imtiyaz sahipleri mutlaka üretici veya tüccar organizasyon üyelerinden oluşmaktadır. Bunun diğer faydası da Cİ denetimlerinde izlenebilirliği kolaylaştırmasıdır (Şekil 1).

PEKİ, ZEYTİNİN ANAVATANINDA DURUM NE?
Türkiye, Nisan 1994’te imzalanan ve Cİ’i bir fikri mülkiyet hakkı olarak tanımlayan TRIPS sözleşmesinin ardından, 1995 tarih ve 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’yi (KHK) uygulamaya geçirmiştir. Daha sonra bu KHK yerini, 10 Ocak 2017 tarihinde uygulamaya konulan 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na bırakmıştır. (Tekelioğlu, Çağatay, Özçelik, Taşdan & Uluşan, 2020). Türkiye, yukarıda da bahsedildiği üzere, 555 sayılı KHK’nin yerini alan 22 Aralık 2016 tarih ve 6797 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda AB uygulamalarına paralel olarak ikili bir koruma sistemi getirilmiştir. Buna göre Cİ, menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilmekte ve tescil görevi ise Türk Patent Enstitüsü tarafından üstlenilmektedir.
Türkiye’de zeytinyağında Cİ yolculuğuna 2004 yılında başlamış, 2016’da yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile birlikte bu yolculuğu hızlandırmıştır. Mart 2022’ye kadar 10 adet menşe, 3 adet mahreç işareti almış zeytinyağı vardır. 6 adet menşe, 3 adet de mahreç başvuruda beklemektedir. Bir başka ifadeyle yüzde 60’ının tescili tamamlanmış, yüzde 40’ı başvuruda beklemektedir. Tescil ve başvurunun yüzde 72’si ticaret odaları ve borsaları tarafından yapılmıştır. Diğer yandan, 2014 yılında Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil alan ve AB’ye başvurusu 2017’de yapılmış ve Milas Zeytinyağı 23 Aralık 2020 tarihinde tescil edilerek AB’de ilk tescil edilen Türk zeytinyağı olmuştur (Tunalıoğlu, 2021). Sofralık zeytinde ise 9 tescilin hepsi menşe olup, başvuruda olan 5 menşe ve 1 mahreç işareti beklemektedir. Bir başka ifadeyle yüzde 60 tescil, yüzde 40 başvuru yapılmış ve bu çalışmaların yüzde 98’ini ticaret odaları ve borsalar üstlenmiştir. Sofralık zeytinde uluslararası tescil henüz bulunmamaktadır (Tablo 2 ve Tablo 3).
Türkiye’de 10 Ocak 2018 itibariyle coğrafi işaretli ürünlerde ilgili amblemlerin kullanımı ise aşağıdaki gibidir. Bu amblemler AB ile uyum sağlamaktadır.
KULLANIMDA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
Zeytin ve zeytinyağı ulusal ve uluslararası pazarında coğrafi işaretli ürünlerin sayıca fazlalığından ziyade uygulanmaların doğru yapılması en önemli konudur. Dolayısıyla coğrafi işaretin etkin bir şekilde kullanılabilmesi sürekli denetlenerek doğru kullanılmasına bağlıdır. Bu nedenle stoklanabilir bir ürün grubu olarak ele alınan zeytinyağı ve sofralık zeytin için izlenebilir bir sistemin kurulması ve sistemin denetimlerinin çok ciddi bir şekilde ve sıklıkla yapılması gereklidir. Denetimin başarısı coğrafi işaretten elde edilecek potansiyel faydaları ortaya çıkarabilmenin ilk koşullarından biridir. Çünkü zeytin ve zeytinyağında coğrafi işaretler belli bir bölgedeki tüm paydaşlar için ortak bir marka ‘Türk zeytinyağı’ ya da ‘Türk sofralık zeytini’ yaratılması demektir. Herhangi bir firmanın ürünün kalitesine ve ününe zarar vermesi tüm sektör paydaşlarını olumsuz etkileyeceği için ortak markanın sürekli denetlenmesi ve doğru kullanılması şarttır. Ayrıca ürünün tanıtımı, logo ve amblemlerin kullanımı, ambalaj tasarımları, ürünün hikayesinin yazılması ve tüketicileri bilgilendirmeye yönelik çalışmalar, sektörde coğrafi işaretlerden faydalanma konusunda en temel uygulamalardır. Zeytinyağı ve sofralık zeytinde başarılı bir coğrafi işaret uygulamasında üç temel koşulun sağlanmış olması gereklidir. Bunlar; kaliteli ve standartlara uygun üretim, sektör paydaşlarının organize olması ve ortak pazar araştırmaları/pazarlama çalışmalarıdır. Coğrafi işaretlerden bir ya da birkaç firmanın çabası ile geniş bir fayda yaratılması mümkün değildir. Dolayısıyla coğrafi işaretlerin pazarlamayı ve markalaşmayı destekleyen çok önemli bir araç niteliğinde olduğu ve markalaşmaya giden süreçte zincirin bir halkası olduğu bilinmelidir. Bu nedenle sürecin her aşamasında planlı bir şekilde ortak çalışılması gerekmektedir. Bu konuda her zaman olduğu gibi sorumluluğu üstlenen sektör paydaşlarına önemli görevler düşmektedir.

Kaynakça
Albayram, Z., Mattas, K., & Tsakiridou, E. (2014). Purchasing local and non-local products labeled with geographical indications (GIs). Oper Research International Journal (2014); 14,, 237-251.
Anonim. (2016). Sınai Mülkiyet Kanunu. 22.12.2016 tarih ve 6769 sayılı.
Anonim. (2022). Muğla Zeytin Çalıştayı Sonuç Bildirgesi, “Pazarlama, Markalaşma, Kooperatifçilik ve Coğrafi İşaretler”. Çalıştay Sonuç Bildirgesi, Muğla.
Bartolucci, P., & Dhakal , B. R. (1999). Prospects for Olive Growing in Nepal. FAO, TCP/NP Project Nr. 6713.
Blâzquez, J. M. (1997). Zeytin Yetiştiriciliğinin Doğuşu ve Yayılışı (1. b.). Madrid/İspanya: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi.
Dokuzlu, S. (2021). Coğrafi İşaretler Mardin Çalıştayı. Çalıştay Raporu, Mardin.
Dokuzlu, S., Demir, B., Ürüm, B., Güler, V., Sarı, G. Y., & Aksoy , O. (2019). Tüketicilerin Yöresel Satın Alma Davranışları, DAP Bölgesi Ürünleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 25(1), 97-108.
Dokuzlu, S., Demir, B., Ürüm, B., Güler, V., Sarı, Y., Yıldız, G., & Aksoy, O. (2019). Tüketicilerin Yöresel Ürün Satın Alma Davranışları: DAP Bölgesi Ürünleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 25(1), 97-108.
Folkeson, C. (2005). Geographical Indications and Rural Development in EU. School of Economics and Management. https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1334511&fileOId=1647280 adresinden alındı.
Gracia, A. (2014). Consumers’ preferences for a local food product: A real choice experiment. Empirical Economics, (47) 111-128.
Gür, B. (2017). Antik Çağda Zeytinyağı ve Günümüzde Zeytinyağı Müzeleri. (P. D. Birinci, Dü.) Journal of History Studies, 9(2), 139-155.
IOC. (2022). World Olive Oil and Table Olive Figures . International Olive Council: https://www.internationaloliveoil.org/what-we-do/economic-affairs-promotion-unit/#figures adresinden alındı.
Knight, A. J. (2013). Evaluating local food programs: The case of Select Nova Scotia. Evaluation and Program Planning, 36, 29-39.
Lefèvre, M. (2014). Do Consumers Pay More for What They Value More? The Case of Local Milk-based Dairy Products in Senegal. Agricultural and Resource Economics Review, 43 (1), 158-177.
Loureiro, M. L., & McCluskey, J. J. (2000). Assessing Consumer Response to Protected Geographical Identification Labeling. Agribusiness, Vol. 16, No. 3, 309-320.
Quest-Ritson, C. (2006). Olive Oil. Dorling Kindersley.
Tekelioğlu, Y., Çağatay, S., Özçelik, B., Taşdan, K., & Uluşan, B. (2020). Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları. Ankara.
Tunalıoğlu, R. (2021). Türkiye Zeytinyağında Coğrafi İşaretler Fırsatını Değerlendirebiliyor mu? Muğla: Tarım ve Orman Bakanlığı.
TÜRKPATENT. (2022). Türk Patent Entitüsü. https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/ adresinden alındı.
WIPO. (2022). WIPO – Geographical Indications. World Intellectual Property Organization: https://www.wipo.int/geo_indications/en/ adresinden alındı.

Tablo 2. Türkiye’de Tescilli ve Başvuru Durumundaki Zeytinyağları
Coğrafi İşaretin Adı Başvuru Tarihi Tescil No Tescil Tarihi Türü İl Başvuru Yapan/Tescil Ettiren Durumu
1. Güney Ege Zeytinyağları 29.04.2003 79 27.04.2006 Menşe Adı İzmir S.S. Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Tescilli
2. Ayvalık Zeytinyağı 18.03.2004 88 11.06.2007 Menşe Adı Balıkesir Ayvalık Ticaret Odası Tescilli
3. Nizip Zeytinyağı 18.08.2009 158 5.06.2012 Mahreç İşareti Gaziantep Nizip Ticaret Odası Tescilli
4. Milas Zeytinyağı 24.06.2014 201 6.12.2016 Menşe Adı Muğla Milas Ticaret ve Sanayi Odası Tescilli
5. Edremit Zeytinyağı 22.05.2017 273 13.12.2017 Menşe Adı Balıkesir Edremit Ticaret Odası Tescilli
6. Mut Zeytinyağı 3.11.2015 367 17.07.2018 Menşe Adı Mersin Mut Ticaret ve Sanayi Odası Tescilli
7. Kuzey Ege Zeytinyağları 16.12.2016 392 14.11.2018 Mahreç İşareti İzmir S.S. Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Tescilli
8. Burhaniye Zeytinyağı 25.01.2019 518 11.08.2020 Menşe Adı Balıkesir Burhaniye Ticaret Odası Tescilli
9. Aydın Memecik Zeytinyağı 4.03.2019 535 17.09.2020 Menşe Adı Aydın Aydın Ticaret Borsası Tescilli
10. Ödemiş Çekişte Zeytinyağı 22.05.2019 579 26.10.2020 Menşe Adı İzmir Ödemiş Ticaret Odası Tescilli
11. Geyikli Zeytinyağı 20.02.2020 685 1.03.2021 Menşe Adı Çanakkale S.S. Geyikli Beldesi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Tescilli
12. Tarsus Sarıulak Zeytinyağı 21.04.2020 767 25.05.2021 Menşe Adı Mersin Tarsus Ticaret Borsası Tescilli
13. Kilis Zeytinyağı 1.11.2019 1021 4.02.2022 Mahreç İşareti Kilis Kilis Ticaret İl Müdürlüğü Tescilli
14. Akhisar Domat Zeytinyağı 10.11.2017 – – Menşe Adı Manisa Akhisar Ticaret ve Sanayi Odası Başvuru
15. Akhisar Uslu Zeytinyağı 10.11.2017 – – Menşe Adı Manisa Akhisar Ticaret ve Sanayi Odası Başvuru
16. Altınözü Zeytinyağı 25.10.2019 – – Menşe Adı Hatay Altınözü Kaymakamlığı Başvuru
17. Bayramiç Zeytinyağı 5.02.2021 – – Menşe Adı Çanakkale Bayramiç Ziraat Odası Başvuru
18. Ceyhan Zeytinyağı 16.07.2021 – – Menşe Adı Adana Ceyhan Belediyesi Başvuru
19. Derik Halhalı Zeytinyağı 19.11.2019 – – Mahreç İşareti Mardin Kızıltepe Ticaret Borsası Başvuru
20. Edincik Su Zeytinyağı 21.01.2022 – – Menşe Adı Balıkesir Bandırma Ticaret Odası Başvuru
21. Osmaniye Zeytinyağı 15.11.2021 – – Mahreç İşareti Osmaniye Osmaniye Ticaret ve Sanayi Odası Başvuru
22. Soma Zeytinyağı 30.07.2021 – – Mahreç İşareti Manisa Soma Kaymakamlığı Başvuru

Tablo 3. Türkiye’de Tescilli ve Başvuru Durumundaki Sofralık Zeytinler
Coğrafi İşaretin Adı Başvuru Tarihi Tescil Tarihi Türü İl Başvuru Yapan/Tescil Ettiren Durumu
1. Gemlik Zeytini 5.03.2003 3.10.2005 Menşe Adı Bursa Gemlik Ticaret Borsası Tescilli
2. Akhisar Domat Zeytini 4.11.2010 13.12.2012 Menşe Adı Manisa Akhisar Ticaret ve Sanayi Odası Tescilli
3. Akhisar Uslu Zeytini 4.11.2010 13.12.2012 Menşe Adı Manisa Akhisar Ticaret ve Sanayi Odası Tescilli
4. Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytini 18.07.2014 31.07.2015 Menşe Adı Balıkesir Edremit Ticaret Odası Tescilli
5. Tarsus Sarıulak Zeytini 18.04.2017 16.04.2018 Menşe Adı Mersin Tarsus Ticaret Borsası Tescilli
6. Antalya Tavşan Yüreği Zeytini 4.06.2014 6.09.2018 Menşe Adı Antalya Antalya Ticaret Borsası Tescilli
7. Milas Yağlı Zeytini 19.12.2017 28.08.2019 Menşe Adı Muğla Milas Ticaret ve Sanayi Odası Tescilli
8. Aydın Yamalak Sarısı Zeytini 26.06.2018 21.04.2021 Menşe Adı Aydın Aydın Ticaret Borsası Tescilli
9. Aydın Memecik Zeytini 16.07.2019 7.05.2021 Menşe Adı Aydın Aydın Ticaret Borsası Tescilli
10. Büyükbelen Tekir Zeytini 28.12.2021 – Menşe Adı Manisa Saruhanlı Esnaf ve Sanatkârlar Odası Başvuru
11. Büyükbelen Tekir Zeytini 21.10.2021 – Menşe Adı Manisa Manisa Ticaret Borsası Başvuru
12. Edincik Su Zeytini 21.01.2022 – Menşe Adı Balıkesir Bandırma Ticaret Odası Başvuru
13. Hatay Halhalı Zeytini 31.12.2020 – Mahreç İşareti Hatay Antakya Ticaret ve Sanayi Odası Başvuru
14. Karamürsel Samanlı Zeytini 21.01.2021 – Menşe Adı Kocaeli Karamürsel İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü Başvuru
15. İda Madra Yeşil Kırma Zeytin 28.02.2022 – Menşe Adı Balıkesir Burhaniye Ticaret Odası Başvuru

KONUK YAZAR
PROF. DR. SERTAÇ DOKUZLU
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ TARIM EKONOMİSİ BÖLÜMÜ

PROF. DR. RENAN TUNALIOĞLU
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ TARIM EKONOMİSİ BÖLÜMÜ